Dünya’nın kendi etrafında döndüğü zamanın süresi, bir tam gündür.
Eski Mısır’da mevsimler göz önünde bulundurulmaksızın gündüz ve gece süreleri birbirinden bağımsız olarak 12 eşit parçaya bölünmekteydi. Yine Eski Mısır’da ve daha sonraki antik dönemde saat süreleri gündüzleri yere dikilen gnomon ismi verilen bir çubuğun gölge uzunluğu ölçülerek belirlenirdi.
Bu zaman belirleme usulüne yardımcı olarak kum ve su saatleri kullanılmaktaydı. Kum saatlerinde şişedeki kumun akışı, su saatlerinde ise kaptaki suyun delikten boşalma süresi, belirli bir zaman aralığına denk gelmekteydi. Bunların dışında geceleri de mum saati kullanılırdı. Kısalan mumun gölgesinin, arkadaki bir cetvel üzerindeki boyuna göre zaman belirlenirdi.
Güneş saatleri masa ya da duvar düzlemine dikili bir çubuktan oluşurdu. Bu güneş saatini ilk olarak Mısırlılar keşfetmişlerdir. Güneş alan düzlem üzerine bir çubuk dikilir ve gün süresince her 10-15 dakikada bir, çubuk gölgesinin ucu işaretlenirdi.
Mısır, konumu itibari ile kuzey yarım kürede fakat ekvatora da yakın bir ülke olduğundan, güneş doğduğunda, gölge hemen tam batıda oluşuyordu. Bu yüzden güneş yükseldikçe gölge kuzeye, yani sağa doğru hareket ederdi. Gün batımında ise gölge doğu yönüne ulaşıyordu. Yani gölge bugünkü bütün saatlerin akrep ve yelkovanında olduğu gibi soldan sağa doğru dönüyordu. Daha sonraları, pendulumlu ve pilli saatlerde de Mısırlıların bu ilk saatlerindeki yön değişmedi. Hatta sağa doğru dönüşler ‘saat yönüne dönüş’ diye kabul edildi.
Şayet bu ilk saatler Avustralya gibi ekvatorun güneyindeki ülkelerde icat edilse idi, güneş doğarken çubuğun gölgesi güneye düşer ve güneş yükseldikçe sola doğru dönerdi. Bu ilk saatler orada keşfedilseydi, bugün akrep ve yelkovan ters yönde dönüyor olabilirdi.
Günümüzde Güney Amerika ülkelerinden Bolivya kendi yarımkürelerine göre ters olan bizim kullandığımız saat yönünü değiştirmek isterler. Saatlerini gölge yönüne göre ayarlayarak sağdan sola doğru dönmesini sağlarlar.
Dünya’nın dönüşünün saatlerdekine benzer diğer bir etkisi desuyun akışında izlenebilir. Mesela lavabonuzdaki su, ekvatorun kuzeyinde veya güneyinde olduğunuza bağlı olarak farklı yönlere dönerek boşalır. Kuzeydeyseniz saat yönünün tersinde, güneydeyseniz saat yönünde dönen bir girdap oluşturur.
Ülke sınırları hem kuzey yarım kürede, hem de güney yarım kürede bulunan Uganda gibi ülkelerde girdap rahatlıkla görülebilir. Ülkenin ekvator çizgisinin geçtiği yere giden insanlar 2 metrekare içinde suyun iki farklı yöne döndüğünü görebilirler.
Hiç yorum yok: